Hoe fouten mogen maken en roddels met elkaar verbonden zijn..

Deze week staat de media vol met geschrokken berichten over de Gossip Girls accounts. Ik loop inmiddels 8 jaar rond op een middelbare school en kennen we het fenomeen memes en roddelaccounts al jaren. In de afgelopen acht jaar heb ik elke keer in de periode voor de herfstvakantie te maken gehad met een dergelijk grensoverschrijdend account (of meerdere). Je zou kunnen zeggen dat dit onderdeel is geworden van de zogenaamde ‘stormingsfase’ in onderwijsland.

Bij het ontdekken van een dergelijk account sta je als school voor een behoorlijk dilemma. Wat ga je doen, ga je ouders en leerlingen een mail sturen om hen te informeren over dit account en daarmee mogelijk juist de interesse wekken? Of laat je het onder toezicht gaan en grijp je pas in als het écht de spuigaten uitloopt met het risico dat er slachtoffers gevallen zijn?

Ik heb er eens mijn gedachten over laten gaan en deze hersenspinsels opgeschreven:

We hebben het over accounts die privacygevoelige informatie delen over anderen (vaker niet waar dan waar). Dit noemen we ook wel roddelen. Vroeger was roddelen nuttig; het gaf je namelijk inzicht in de kwaliteiten van een ander. Je leven hing immers af van de groep dus dan kon je maar beter de zwaktes van de anderen weten. Niet alleen in dat verre verleden bestond roddelen. We kennen allemaal nog wel de roddelbladen die vol stonden met roddels van bekende mensen. Ik heb in een onderzoek gelezen dat het genotscentrum in ons brein aan gaat als we negatief nieuws lezen over mensen die we niet kennen.

Wat de roddelbladen anders maakt dan de Gossip Girl? Er stonden volwassenen aan het roer, niet één iemand maar een hele redactie die de tijd hadden om weloverwogen keuzes te maken om iets wel of niet te publiceren. Waarvan we wellicht hoopte dat zij de gevolgen konden inschatten en normen en waarden lieten meespelen bij het plaatsen van dingen. Maar we weten inmiddels allemaal dat ook hier in het verleden verschillende rechtszaken zijn aangespannen vanwege het overschrijden van bepaalde privacy en fatsoensnormen,

Ik herhaal nog even het feitje wat ik zojuist terloops noemde: “het genotscentrum in ons brein gaat aan als we negatief nieuws lezen over mensen die we niet kennen.” Dit betekent dus dat wij ons letterlijk fijner voelen als we een goede roddel over een ander lezen. Shocking toch!

Waar we vroeger in de oudheid echt langer konden leven door ons te voorzien van roddels hebben we dat in de huidige tijd niet meer zo nodig om in leven te blijven. Je zou kunnen zeggen dat ons brein niet echt heel erg verder is ontwikkeld en  nog steeds goed reageert op het feit dat het slecht met de ander gaat (want dat biedt kansen voor mezelf).

Nu terug naar de Gossip Girl accounts.

Als we kijken naar welke rollen er allemaal te maken hebben binnen zo’n account:

De beheerder/ initiatiefnemer:

De accountbeheerder heeft een enorm machtige positie, die bepaalt immers de regels in zijn of haar eigen gebouwde online wereldje. Daarnaast weet je zeker dat jouw daden geen gevolgen voor je hebben, want het account is anoniem. No face, no case. Hier is geen sprake van een redactie van volwassenen. We hebben te maken met een (of meerdere) pubers die het geinig vonden om een dergelijk account te openen. Er is echter 1 belangrijk detail….over het algemeen is het puberbrein niet zo goed in het overzien van gevolgen. Dus de verantwoordelijkheid voor het plaatsen van privacygevoelig content ligt mogelijk  in de handen van een tikkende tijdbom, een potje Russisch roulette.

 

Degene die roddels instuurt:
Dit zijn jongeren met een aantal verschillende motieven.

1. Jongeren die gevoelig zijn voor de zogenaamde apenrots. Zij willen graag wat licht van de spotlight – ook al is deze anoniem-  “kijk eens wat ik durf in te sturen” of “kijk eens welke sensatie ik allemaal meemaak”. Hier worden grenzen verkend en overschreden juist omdat het anoniem is durven mensen verder te gaan. Je kan natuurlijk nog wel altijd trots aan je vrienden vriendinnen laten zien hoe stoer je een roddel hebt ingestuurd.

Als de roddel gaat over iemand die we niet kennen vervalt ons gevoel van empathie. Dat is uit onderzoek naar voren gekomen. Dit kan dus een motivatie voor deze categorie zijn om de spannendste roddel uit hun duim te zuigen. Gewoon omdat het kan.

2. Jongeren die uit zijn op wraak. Wellicht dat er onderliggende spanning is met anderen op school. Echter die ander daarmee confronteren in het echte leven kan gevolgen hebben voor jezelf. Om diegene dan toch op z’n plaats te kunnen zetten én er zelf mee weg te kunnen komen is zo’n roddelaccount toch precies de manier om die ander te raken.
3. De zelfbenoemde moraalridders. Dit zijn jongeren zie zichzelf zien als de jongeren die anderen op het rechte pad moeten houden. Denk dat bijvoorbeeld aan gedrag, kleding of andere activiteiten die niet passen binnen een geloofsovertuiging of wat ‘algemeen geaccepteerd’ is binnen een bepaalde vriendengroep. Deze jongeren gebruiken een roddelkanaal om duidelijk te maken wat hun regels zijn en iedereen die zich daar niet aan houdt op zo’n manier te exposen (en dus buiten de groep te zetten).

Nu de roddel is ingestuurd en de accountbeheerder die roddel heeft uitgekozen en heeft geplaatst komen we aan bij de volgende rol.

De reageerder.
De roddel is geplaatst en de reactiemogelijkheid is geopend! Dit is de uitgelezen plek om te laten zien aan anderen op wat jouw plak op de apenrots is. Wie durft er het meest te zeggen? Wie haalt anderen erbij zodat ze de roddel ook zien? Wie weet over wie het gaat? Wie pakt de shine in de reacties en welke reactie wordt het meeste geliked? The game as begun!

De ramptoerist
De reden voor het volgen van zo’n account: ramptoerisme, dit zit in de mens, we gaan nou eenmaal goed op kijken naar ongeluk en sensatie. Je hebt vast zelf ook momenten gehad dat je toch even naar dat ongeluk keek, of even bleef staan in de stad toen je zag dat ergens een opstootje was. Dit is iets wat in ons zit als mens, groepsdruk; je wilt bij de groep horen want je zou dit net als anderen ook leuk en spannend moeten vinden. En je moet natuurlijk kunnen meepraten als de anderen uit jouw vriendengroep het over dat ene bericht hebben.

De kwetsbaren
De laatste groep; kinderen die bang zijn zelf genoemd te worden en die het account willen volgen uit veiligheid. Zij weten dat ze niet in de groep horen omdat ze anders zijn, dat ze gedoe hebben met anderen of dat iemand ze op een verkeerde beslissing heeft betrapt. Zij willen weten of zij het slachtoffer worden van roddels en daarom volgen zij het account.

In de afgelopen jaren heb ik de ‘eer’ gehad om beheerders van een dergelijk account te spreken of te ontmoeten. Mijn ervaring met de beheerders van een dergelijk account? Dit zijn vaak leerlingen die totaal geen idee hebben van de gevolgen die een dergelijk account met zich mee kan brengen. Ook zien zij niet hoe groot de verantwoordelijkheid is die zij op zich nemen door zelf de beslisser te zijn voor het wel / niet plaatsen van berichten. Ook is het bijna een onmogelijke taak om alle reacties op een goede manier te blijven moderaten. De controle op zo’n account glipt gewoonweg al snel uit je handen en – vooral voor een puber-  is dit een overweldigende verantwoordelijkheid die je niet kunt dragen. Het bereik en de impact van een (succesvol) roddelaccount is als snel meer een overweldigende last dan een lust. Maar omdat het nou niet bepaald de schoonheidsprijs verdient dat jij degene bent die een dergelijk account is gestart – niet echt iets wat je vol trots aan de keukentafel verteld- is het moeilijk om om hulp te vragen als het je eigenlijk boven je hoofd is gegroeid. Met als gevolg dat een account niet meer bijgehouden wordt en het risico op escalatie groter is.

Je bent misschien geneigd om te denken dat deze beheerders gemene kinderen zijn die eropuit zijn anderen het leven zuur te maken. In de praktijk blijken dit juist vaak kwetsbare kinderen te zijn die buiten de populaire groep vallen en graag gezien willen worden. En ook al is het dan anoniem, door het beheren van zo’n veelbesproken account kan je toch het gevoel krijgen dat jij ook een beetje belangrijk bent.

Waar we het volgens mij eens goed over moeten hebben:

We kunnen wel stellen dat ons brein om verschillende manieren goed gaat op roddels en online roddelaccounts. Maar wat heeft nog meer invloed?

Waar ik denk dat het in de kern over gaat?
Het recht op fouten maken en op het krijgen van een tweede kans.

Al deze schadelijke berichten zijn namelijk gericht op maar 1 ding:  iemand heeft iets gedaan wat niet ‘hoort’ volgens de normen en waarden van degene die de roddel aanlevert. Je zou dus kunnen zeggen dat er iets is gebeurt wat is voortgekomen uit een foute beslissing, foute keuze of gewoon een ongelukkige actie. In onze maatschappij en hoe wij met elkaar om lijken te gaan verwachten wij van onszelf en anderen dat we ten alle tijden scherp zijn. Perfect gedrag laten zien en vóóral geen fouten maken. Als iets maar de schijn heeft van een verkeerde keuze wordt dit  groot en breed in de media uitgemeten. Kijk naar de cancel,- en expose cultuur die in de (online) media is ontstaan. Blijkbaar zijn we ineens allemaal eigen rechter geworden en bepalen wij dat, wie zich niet gedraagt volgens de norm, diegene het verdient om buiten de groep gezet te worden. En we willen dat het liefst aan zoveel mogelijk anderen laten zien.

Echter beseffen we ons wellicht niet genoeg dat ons brein zo geprogrammeerd is dat die functie weliswaar heel vroeger zeer functioneel was, maar dat deze vandaag de dag niet meer zo noodzakelijk is. We zouden toch kunnen verwachten dat ondanks alle vooruitgang in technologieën en inzichten in ons lichaam ook in ons brein mee zouden ontwikkelen met al deze veranderingen.

Helaas blijkt dat keer op keer niet het geval te zijn. We leven in een nieuwe wereld met een oud brein. En daar krijg je gedoe van! Ik hoop dat er een moment komt dat wij mensen ons beseffen dat wij niet op al onze oerinstincten hoeven te handelen omdat in veel gevallen ons leven er niet vanaf hangt.

Laten we tot die tijd begripvol naar elkaar zijn en begrijpen dat een ieder fouten kan en mag maken. Zeggen we niet altijd dat je juist leert van je fouten? De les is niet dat je na een fout gelijk zwaar moet worden afgestraft.. nee, de les mag zijn, oei ik heb het niet goed gedaan en weet nu wat ik de volgende keer beter kan doen.

Als we met meer begrip en barmhartigheid naar elkaar kunnen kijken, elkaar helpen als de ander een fout heeft gemaakt. Dan zijn roddelaccounts niet meer nodig. We kunnen we onze energie en aandacht dan gaan steken in zaken waar we samen beter van worden. Daar wordt de wereld misschien ook een beetje mooier van. Win-win!